Cần ngăn chặn nguồn cung ứng thuốc lá thế hệ mới trên không gian mạng

Bộ Y tế đang đề xuất xây dựng nghị định sửa đổi, bổ sung nghị định 117 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế. Trong đó dự kiến bổ sung hành vi "chứa chấp", "sử dụng" thuốc lá thế hệ mới, các loại khí, chất gây nghiện gây hại sức khỏe con người.

Sau khi Quốc hội thông qua Nghị quyết về hoạt động chất vấn tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội Khóa XV, trong đó có vấn đề về thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, Việt Nam đã chính thức trở thành quốc gia thứ 6 của khu vực ASEAN cấm hoàn toàn các loại thuốc lá này. Tuy nhiên hiện vẫn chưa có quy định cụ thể về xử phạt hành vi sử dụng. Việt Nam cần học hỏi, vận dụng kinh nghiệm từ những nước trong khu vực nhằm thực thi lệnh cấm hiệu quả.

Ngăn chặn nguồn cung ứng, đặc biệt trên không gian mạng

Theo báo cáo của Bộ Công an, từ năm 2020 đến quý I năm 2024, công an cả nước phát hiện, xử lý 728 vụ/883 đối tượng liên quan đến thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Trong đó khởi tố do phạm tội về ma tuý 162 vụ/ 299 đối tượng; khởi tố về tội buôn lậu 2 vụ/2 đối tượng; còn lại xử lý hành chính về hành vi kinh doanh hàng hóa không có nguồn gốc xuất xứ.

Chỉ trong quý I năm 2024 đã phát hiện, bắt giữ gần bằng ½ của cả năm 2023, điều này cho thấy sự gia tăng nhanh chóng, báo động các vi phạm này. Năm 2023, có 1.224 người nhập viện do sử dụng thuốc lá mới.

Theo ThS BS. Nguyễn Tuấn Lâm, Đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam, cần xây dựng chiến lược hành động mạnh mẽ để thực thi cấm các loại thuốc lá mới vào năm 2025. Việc đầu tiên cần làm là tập trung ngăn chặn nguồn cung ứng, nhập lậu tại cửa khẩu, điểm bán, đặc biệt trên không gian mạng.

"Các sản phẩm hiện nay chủ yếu phân phối trên mạng xã hội, sàn thương mại điện tử… Do đó Việt Nam cần tập trung ngăn chặn buôn bán và quảng cáo trên mạng xã hội", ông Lâm nhấn mạnh.

Cũng theo chuyên gia này, mức phạt hành vi sản xuất, buôn bán, quảng cáo hàng cấm đã có quy định. Đối với thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có thể áp dụng mức phạt này.

Kinh nghiệm thực thi quy định cấm thuốc lá mới của Singapore

Chia sẻ kinh nghiệm của Singapore trong thực thi quy định cấm thuốc lá mới, TS Hoàng Thị Mỹ Hạnh, Viện Chiến lược và Chính sách y tế (Bộ Y tế) cho hay từ năm 2014 Singapore bắt đầu có quy định cấm toàn diện, bao gồm cấm sử dụng, nhập khẩu, sản xuất, quảng cáo.

Tại Singapore, việc sử dụng, sở hữu hoặc mua bán bất kỳ sản phẩm dạng sản phẩm mô phỏng/ bắt chước thuốc lá, trong đó có thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, bị xử phạt hành chính tới 2.000 đô la Singapore.

Việc nhập khẩu, phân phối, mua bán, chào bán, sở hữu để bán, quảng cáo… bị phạt lần đầu tới 10.000 đô la Singapore/phạt tù có thời hạn tới 6 tháng hoặc cả hai. Các lần vi phạm tiếp theo, phạt tiền lên tới 20.000 đô la Singapore/phạt tù tới 12 tháng hoặc cả hai.

Bên cạnh đó, Singapore còn triển khai giám sát tình trạng mua, bán và sử dụng thuốc lá mới từ kênh trực tuyến từ các ứng dụng nhắn tin như Telegram hoặc khi người dân đi ra nước ngoài.

Ngoài ra, để ngăn chặn thanh thiếu niên hút thuốc lá mới, từ tháng 3/2024, tất cả những người vi phạm (bao gồm vi phạm lần đầu trong trường học và cơ sở giáo dục) bị bắt quả tang mua, sử dụng và tàng trữ thuốc lá điện tử sẽ được chuyển đến Cơ quan Khoa học sức khỏe (HSA) và phải chịu khoản tiền phạt tới 2.000 đô la.

HSA còn giám sát các trang bán lẻ trực tuyến địa phương, nền tảng truyền thông xã hội và ứng dụng nhắn tin để phát hiện hành vi nghi ngờ bán các sản phẩm bị cấm và các thiết bị. Đồng thời, làm việc với các trang thương mại điện tử liên quan như Instagram, Facebook, Carousell để xóa, gỡ các điểm bán hàng, quảng cáo ngay khi phát hiện.

"Chính nhờ chính sách kiểm soát chặt chẽ này, chỉ riêng năm 2021, 4.210 bài đăng trực tuyến về việc bán thuốc lá mới bất hợp pháp đã bị xóa khỏi các nền tảng mạng xã hội. Năm 2022 hơn 2.600 điểm bán thuốc lá mới online đã được gỡ bỏ. Từ 2018 - 2022, 860 người bị bắt do bán và nhập lậu thuốc lá mới và 145 người bị khởi tố", TS Hoàng Thị Mỹ Hạnh thông tin.

Theo TS Hoàng Thị Mỹ Hạnh, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử tại Việt Nam khá cao ở trẻ vị thành niên, có địa phương chiếm 5-10%.

Từ kinh nghiệm của các quốc gia, TS Hoàng Thị Mỹ Hạnh khuyến nghị cần quy định mức xử phạt các hành vi sử dụng, mua, bán, vận chuyển, chứa chấp, nhập lậu, sản xuất, quảng cáo thuốc lá mới; các hình thức xử phạt phù hợp nhưng nghiêm khắc với học sinh.

Đặc biệt, cần sự phối hợp liên ngành giữa các cơ quan thực thi pháp luật và người dân trong phát hiện, gỡ bỏ các hoạt động bán hàng, quảng cáo thuốc lá mới trực tuyến.

"Bên cạnh đó, cần có chương trình hỗ trợ cai nghiện, giám sát tình hình sử dụng; thiết kế dịch vụ hỗ trợ cai nghiện phù hợp", TS Hoàng Thị Mỹ Hạnh khuyến nghị.

Đang xây dựng quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế

Theo Ths Phan Công Hiếu, Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) ngay sau khi quy định cấm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng có hiệu lực đã có thể áp dụng ngay quy định xử phạt hành chính và hình sự với hành vi sản xuất, chứa chấp và vận chuyển hàng cấm.

Bộ luật Hình sự có điều 190 quy định về tội sản xuất, buôn bán hàng cấm, với mức phạt tiền từ 100 triệu đến 1 tỉ đồng hoặc phạt tù từ 1 - 5 năm. Điều 191 quy định về tội tàng trữ, vận chuyển hàng cấm, với mức phạt tiền từ 50 triệu đến 300 triệu đồng hoặc phạt tù từ 6 tháng - 3 năm.

"Tuy nhiên chưa có quy định pháp luật cũng như chế tài xử lý hành vi sử dụng hàng cấm, tức chưa có quy định xử phạt hành vi sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Bộ Y tế đang đề xuất xây dựng nghị định sửa đổi, bổ sung nghị định 117 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế. Trong đó dự kiến bổ sung hành vi "chứa chấp", "sử dụng" thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các loại khí, chất gây nghiện, gây tác hại cho sức khỏe con người", ông Hiếu cho hay.